Authors/Duns Scotus/Lectura/Lectura I/D35

Latin	English
ƿƿ[1] Circa distinctionem trigesimam quintam quaeritur utrum in Deo sint relationes aeternae ad omnia intelligibilia quiditative, ita quod requiruntur huiusmodi relationes ad hoc quod Deus cognoscat omnia intelligibilia. Quod non, videtur: Quia si in Deo essent huiusmodi relationes ad intelligibilia quiditative, essent in Deo relationes reales ad intelligibilia quiditative. Consequens est falsum, et supra improbatum; igitur antecedens.
[2] Consequentia ostenditur: Deus prius intelligit lapidem quam intelligit se intelligere lapidem, quia actus rectus prior est actu reflexo; si ergo Deus ad hoc quod actu directo intelligat intelligibilia quiditative, habet relationes ad ea, igitur illae relationes praecedunt negotiationem et fabricationem intellectus divini; igitur non sunt causatae per operationem intellectus, - et si sic, sequitur quod sunt relationes reales ex natura rei.
[3] Praeterea, relatio non potest cognosci nisi praecognoscatur id ad quod est, quia in definitione relationis ponitur id ad quod est, et non potest cognosci aliquid nisi praecognoscatur id quod ponitur in eius definitione, etiam si sit additum; igitur ante relaƿtionis cognitionem cognoscitur terminus. Igitur illa relatio quae ponitur in Deo, non est formalis ratio cognoscendi creaturam; non igitur sunt in Deo aliquae relationes causatae per operationem intellectus, quibus cognoscat determinate creaturas.
[4] Praeterea, si in intellectu divino essent relationes ad omnia intelligibilia, eadem ratione in voluntate divina essent relationes ad omne volibile; sed hoc falsum est, quia tunc essent relationes reales, quia voluntas prius vult intellectum negotiari ad causandum relationes rationis quam intellectus negotietur, licet intellectio simplex praecedat.
[5] Sed contra: Augustinus 83 Quaestionum quaestione 46: 'Ideae sunt formae stantes in mente divina', et non nisi ad cognoscibilia; igitur etc.
[6] Item, Avicenna VIII Metaphysicae cap. 7: in Deo ponitur relatio ad intellecta; sed si in Deo sit relatio, illa erit aeterna, quia nihil advenit sibi de novo (et hoc patet supra).
[7] Circa istam quaestionem primo sciendum quod ad intellectionem concurrunt intellectus et ratio intelligendi et obiectum, et ista sufficiunt ad actum intelligendi. Si igitur quaeritur quomodo est distincta cognitio in Deo ligni et lapidis, oportet quod sit ratione alicuius istorum; sed non ratione intellectus, quia ipse secundum se est potentia indifferens ad omne intelligibile; igitur oportet quod hoc vel ex parte obiecti (vel ex parte essentiae suae), vel ex parte rationis intelligendi, vel intellectionis. ƿ
[8] Et secundum hoc in genere sunt tres opiniones quae ponunt huiusmodi respectus Dei ad creaturas quibus distincte creaturas cognoscit, sicut patet in dictis eorum.
[9] Sed contra istas opiniones arguo simul: Omnes istae opiniones conveniunt in hoc quod nisi essent distinctae rationes in Deo quae sunt relationes rationis, non esset distincta intellectio.
[10] Contra: Istae rationes aut sunt distinctae se ipsis, aut non. Si se ipsis, eadem ratione et alia obiecta se ipsis, et tunc sequitur propositum; Si autem non se ipsis, igitur oportet ponere priorem distinctionem aliorum, - et sic vel erit processus in infinitum, vel erit status quod sunt distincta aliqua se ipsis.
[11] Praeterea, si illud quod est naturae limitatae ad unum non requirit rationem determinantem ipsum ad illud unum, - si ponitur esse illimitatum ad illud et ad aliud, non requirit aliquid determinans ipsum (sicut si sol esset determinatus ad unum effectum tantum, ut calefaciendum, non requirens quo determinatur, - eodem modo non requirit aliquid determinans ipsum ad calefaciendum, si ponitur esse illimitatus ad alium effectum, ut ad siccandum; et hoc ideo, quia illimitatio ad alium effectum non tollit determinationem quam habuit ad priorem effectum); sed essentia divina, si esset ƿlimitata ad unum, non haberet rationem aliquam determinantem ipsam ad illud; igitur si ponitur illimitata, sicut est, non plus requirit rationem determinantem ipsam ad illud, quia sua illimitatio non tollit determinationem excludentem 'indeterminationem ad opposita' quam haberet si esset limitata.
[12] Praeterea, ens reale et ratio non possunt facere unum per se, quia nihil potest facere unum per se nisi quod potest facere unam essentiam, - sed non sic ens reale et ratio possunt facere unum (immo non faciunt unum sicut subiectum et passio, quia passio secundum se consequitur naturam subiecti, non ratio respectu entis realis; et si non possunt facere minorem unitatem, nec facient maius unum); sed illud quod est ratio et principium 'quo' unius operationis, oportet quod sit 'per se unum'; igitur principium 'quo' intellectionis divinae erit 'per se unum': vel igitur essentia, vel ratio, vel ambo. Si essentia tantum, habetur propositum (licet ratio consequatur vel concomitetur, non est curandum); Si ambo, tunc ens per accidens erit per se principium unius operationis per se; si ratio tantum, tunc potest dici quod solum ens rationis sit per se principium operationis realis et perfectionis simpliciter, quia intellectio qua Deus intelligit lapidem, est perfectio simpliciter (quia 'in quolibet melius est ipsum esse quam non esse illud'), - non autem est possibile quod ratio sit praecise causa et principium perfectionis simpliciter.
[13] Praeterea, essentia divina sub ista 'ratione' ponitur esse determinata ad lapidem cognoscendum, ita quod essentia sub tali ratione est determinata ratio cognoscendi lapidem; sed illa ratio non tollit infinitatem essentiae; igitur non tollit quin essentia sub illa ratione adhuc sit indeterminata ad alia. Igitur per illam ratioƿnem non determinatur ad lapidem quin adhuc habet sub illa ratione indeterminationem ad alia cognoscibilia; igitur frustra ponitur talis ratio determinans essentiam vel intellectionem.
[14] Respondeo ad quaestionem quod in Deo sunt relationes aeternae ad omnia scibilia quiditative cognita; et tamen non sunt priores naturaliter, tamquam rationes determinantes essentiam divinam ut sit ratio intelligendi vel essentiam ut sit obiectum quo intelligitur obiectum secundarium, vel actum intelligendi, - sicut dixerunt tres opiniones praecedentes.
[15] Primum ostenditur sic: Deus potest intelligere quodcumque intelligibile; non autem potest intelligere nisi quod actu intelligit, quia in ipso non est potentia; igitur habet omne intelligibile in intellectu suo aeternaliter cognitum. Sed ad quodcumque intellectus noster potest comparare essentiam suam, scilicet divinam, intellectus divinus potest; igitur cum intellectus noster potest comparare essentiam suam ad omnia intelligibilia, intellectus divinus potest comparare essentiam suam ad omnia intelligibilia; ergo aeternaliter comparat eam ad omnia intelligibilia, quia non potest de novo eam comparare, scilicet essentiam suam, et prius non, nisi mutetur, - cum talis mutatio non possit esse ex parte creaturae, sicut supra ostensum est in distinctione 30. Sed per talem comparationem causatur relatio rationis; igitur in Deo sunt relationes rationis aeternae ad omnia scibilia ab ipso quiditative cognita. ƿ
[16] Sed de secundo, suntne huiusmodi relationes rationes determinandi essentiam ut sit ratio intelligendi vel ut sit obiectum quo intelligitur creatura, vel determinandi actum?
[17] Dico quod non; immo huiusmodi relationes consequuntur intellectiones creaturarum, ita quod intellectus divinus si non haberet nisi actum directum, non oporteret ponere huiusmodi relationes, nisi haberet actum reflexum et comparativum.
[18] Hoc autem primo probo sic: scientia nostra refertur ad scibile secundum tertium modum relationis, quae est mensurati ad mensuram: et differt iste tertius modus relationis ab aliis, quia non est mutuitas in isto modo relationis sicut in aliis, sed illud quod terminat relationem in isto modo relationis, terminat sub ratione qua absolutum est, quia aliter - ut terminat referretur et esset mutuitas in illo modo relationis sicut in aliis; cum igitur scientia Dei sit mensura in comparatione ad alia scibilia et obiecta sua, scientia terminabit relationem intelligibilium ad divinam scientiam sub ratione absoluta suae scientiae, et non sub ratione aliqua relativa. Igitur non requiritur aliqua relatio in eo in quo est Dei scientia de lapide, ad hoc quod sciat lapidem; non igitur ad hoc quod Deus sciat lapidem, requiritur aliqua relatio ipsius ad lapidem.
[19] Praeterea, primus actus intelligendi ipsius Dei non requirit aliquam relationem ad obiectum, quia primus actus intelligendi divinus est ipsius essentiae divinae in quantum essentia est; hoc autem non est relatio rationis, quia non est hic actus comparativus ƿquo producatur relatio, - nec est relatio realis, quia est in eadem persona; igitur ad actum intelligendi divinum sufficit distinctio intellectus ab obiecto. Igitur videtur quod non est necessarium propter actum intelligendi, in quantum est actus intelligendi, esse aliqua relatio in intellectu vel in obiecto, sed propter dependentiam unius ab alio, - et sic ipsius lapidis ad scientiam divinam erit necessario relatio, et non necessario e contra in actu intelligendi directo.
[20] Praeterea, si requiritur relatio Dei ad creaturam ad hoc quod cognoscat creaturam, quaero quo actu producitur ista relatio? Non actu primo quo intelligit se, quia illo actu non comparat ad aliud, - et relatio rationis causatur actu comparativo. Nec ista relatio causatur actu comparativo, quia si causetur actu comparativo, igitur prius cognoscitur obiectum ad quod comparatur, quia in actu comparativo prius cognoscitur obiectum (nam prius cognoscitur lapis antequam Deus comparet essentiam suam ad lapidem, vel si non prius, saltem simul natura, quia non est intelligibile quod comparat per intellectum suum essentiam suam ad lapidem nisi prius vel simul cognoscitur lapis, quia aliter compararet ad non cognitum); igitur quando relatio producitur, habetur obiectum cognitum. Igitur non oportet ponere talem relationem praecedere ad hoc quod obiectum cognoscatur.
[21] Praeterea, voluntas primo vult finem, et ex amore finis vult, illud quod est ad finem: unde voluntas divina vult lapidem propter se, et non vult se per comparationem ad lapidem; unde non vult finem per comparationem ad illud quod est ad finem, sed primo vult essentiam suam, et secundo vult lapidem propter essentiam suam et bonitatem suam. Igitur similiter ex parte intellectus diƿvini, quod intellectus divinus primo intelligit essentiam suam, et secundo non intelligit essentiam suam per comparationem ad lapidem, sed lapidem per comparationem ad essentiam suam; non igitur est necessaria aliqua relatio ad creaturam in esse intelligibili ad hoc quod creatura intelligatur a Deo.
[22] Istam igitur conclusionem sic persuasam intelligo sic: Relativa tertii modi referuntur formaliter ex una parte: refertur enim formaliter mensuratum ad mensuram, sed non e contra - sicut supra dictum est - nec relatione reali nec relatione rationis; unde accidit quod intellectus in extremo quod est mensura causet relationem secundum rationem. - Sic in proposito: intellectus divinus primo intelligit essentiam; et in secundo instanti intelligit creaturam in esse intelligibili, non actu comparativo, sed lapidem actu directo, quem consequitur relatio ad intellectum divinum vel ad scientiam divinam secundum tertium modum relationis (quia lapis tunc in esse intelligibili refertur ad scientiam divinam sicut mensuratum ad mensuram, ut sic nihil aliud sit ipsum intelligere lapidem quam 'lapidem in esse intelligibili esse productum' habere relationem ad scientiam divinam ut absolutum quid est, et non ut refertur e contra, - sicut Deum creare lapidem nihil aliud est quam lapidem in esse exsistentiae productum referri ad Deum, qui ut terminat illam relationem absolutus intelligitur, et non e contra referri); in tertio autem signo vel in tertio instanti naturae, intellectus divinus comparat essentiam suam ad lapidem in esse intelligibili, ex qua causatur relatio quaedam idealis; in quarto autem instanti reflectitur supra illam comparationem et supra actum comparandi, et sic cognoscitur idea, - ita quod idea, ƿut ens quoddam est, sequitur intellectionem creaturae in tertio signo, et in alio instanti (scilicet in quarto) sequitur cognitio et intellectio istius ideae et illius relationis.
[23] Sed contra hoc arguitur: Videtur quod ista dicta non stent nec concordent cum sententia Augustini de ideis: Ipse 83 Quaestionum quaestione 46 dicit quod "tanta vis est in illis ideis, quod nemo sine his sapiens sit"; sed secundum viam dictam ponitur quod Deus ante relationem idealem sapiens sit et quod cognoscat omnia scibilia.
[24] Item, dicit ibidem quod 'istas ideas non videt quilibet, sed mens sancta'; sed tales ideas sic positas, quae sequuntur cognitionem Dei creaturarum, potest mens non sancta videre.
[25] Item, dicit quod in visione istarum fit mens beata; sed secundum istam viam, antequam ostendatur idea alicui intellectui, tota beatitudo ostenditur, quia sequitur intellectionem divinam quam habet de creaturis.
[26] Praeterea, arguitur per rationem: Intellectus divinus passivus est (quod probatur sic: licet ea quae sunt eiusdem rationis in inferioribus, reducantur ad aliquod unum in superioribus, illa tamen quae sunt diversae rationis in inferioribus, non reducuntur ad idem in superioribus, sed ad diversa in superioribus, - exemplum, quia omnes virtutes apprehensivae, sive sint intellectuales sive sensitivae, sunt unius ordinis sive rationis in inferioribus, et ideo reducuntur ad unam virtutem in suƿperioribus, ut in angelis, scilicet ad intellectum, sed quia virtus apprehensiva et appetitiva sunt diversarum rationum in inferioribus, ideo non reducuntur ad idem in superioribus sed ad diversa, scilicet ad intellectum et voluntatem; sed potentia activa et passiva in istis inferioribus sunt diversarum rationum; igitur reducuntur ad diversa in Deo, scilicet ad intellectum et voluntatem, ita quod intellectus sit passivus); potentia autem passiva aut quasi passiva non potest reduci ad actum nisi habeat formam vel quasi formam; igitur intellectus divinus non potest exire in actum nisi habeat formam, igitur nec in actum determinatum nisi habeat determinatam formam. Oportet igitur ponere in intellectu divino, ad hoc quod determinate intelligat lapidem, ideam et respectum determinantem ipsum ad intellectionem lapidis.
[27] Praeterea, rationes superius factae contra illas tres opiniones videntur etiam esse contra hanc opinionem, quia sicut intellectus divinus et essentia divina est infinita ita obiectum est infinitum; igitur si propter infinitatem in cognoscente non requiritur aliqua relatio sive ratio determinans, nec propter infinitatem obiecti non oportet ponere aliquam distinctionem in obiecto.
[28] Praeterea, quando lapis producitur ab intellectu divino in esse intelligibili, habet relationem ad intellectum divinum; sed non est intelligibile, ut videtur, quod lapis - ut productus est in esse intelligibili - habeat relationem ad intellectum divinum producentem, nisi e contra intellectus divinus producens referatur ad lapidem sic productum, quia semper videtur quod prior sit relatio producentis ad productum quam e contra.
[29] Ad primum dicendum quod ex dictis Augustini ibidem potest haberi talis descriptio ideae: 'Idea est ratio ƿaeterna in mente divina, propria cuiuslibet formabilis, iuxta quam formatur quidquid formabile est'. - Nam Deus causat omnia realiter, igitur habet rationes omnium causabilium; et haec ratio idea est, igitur idea ratio. Sed Deus non producit diversa eadem ratione; igitur idea est propria ratio secundum quam aliquid est formabile. Et non respicit ad aliquid extra se in formando, quia non est dependens, igitur est propria in mente divina. Sed nihil est in eo nisi aeternum; igitur est ratio aeterna. Et sic patet quod 'idea est ratio aeterna' etc.
[30] Ex ista autem descriptione ideae videtur quod sit res cognita, ut idea lapidis sit lapis cognitus, nam - sicut vult Augustinus VIII De Trinitate - ex actibus sensuum accipimus aliquod unum, quod est sicut regula qua iudicamus de omni occurrente; unde iuxta tale cognitum formamus aliquid. Et ita Deus iuxta lapidem cognitum in mente sua format lapidem extra, et est in mente divina sicut cognitum in cognoscente. Unde idea est intelligibile praesens intellectui divino, iuxta quod aliquid formatur; et tunc sine istis obiectis sapiens esse non potest, licet Deus sit formaliter sapiens in videndo essentiam suam etsi non videret aliud. Verumtamen nec intellectus creatus nec increatus perfecte sapiens est istis non intellectis.
[31] Ad aliud, quando dicitur quod harum visione beatus est, dico quod hoc oportet exponere, quia Augustinus dicit in libro Confessionum: 'Qui haec et Deum videt, non propter hoc beatior quia haec videt', quia visio istorum concomitatur visionem essentiae. ƿ
[32] Ad tertium etiam Augustini dicendum quod ibi accipitur sanctitas pro mundatione phantasmatum; et sic multi philosophi habuerunt mentes sanctas et magis quam multi simplices christiani, sicut dicit Augustinus quando loquitur de regulis aeternis, ut supra dictum est in quaestione illa 'De regulis aeternis'.
[33] Unde idea est quiditas intellecta, unde potest oriri simile extra. Unde in primo instanti intellectus divinus intelligit essentiam suam, et in secundo quiditates aliorum quae - ut sic intellectae sunt - ideae dicuntur, et in tertio instanti intellectus divinus comparat essentiam suam ad quiditates et causantur relationes rationis, quae dici possunt quaedam aliae ideae. Unde Augustinus non dicit quod idea est ratio secundum quam intelligit, sed secundum quam format quidquid formabile est: Si enim esset ratio secundum quam intelligit, cum sit quiditas intellecta, vilesceret intellectus divinus in intelligendo; si tamen invenitur alicubi quod idea sit ratio secundum quam intelligit, hoc est intelligendum sicut 'ipso obiecto cognito', non sicut 'obiecto motivo ad actum intelligendi'.
[34] Ad rationem, quando arguitur quod est passivus, dicendum quod intellectus noster quantum ad primam receptionem speciei est passivus, sed - sicut supra dictum est distinctione 3 - species recepta non est sibi forma agendi, sed uterque est causa partialis et faciunt unam causam totalem. Sic potest dici de intellectu divino et essentia sua; vel posito quod essentia sua sit sibi vera forma intelligendi, - igitur distincta forma, distincta ratio intelƿligendi! Non enim sequitur quod 'si forma sit ratio agendi, igitur distincta forma erit principium distincte agendi', sed est fallacia consequentis quando arguitur a forma ad actum, et ex hoc a distincto ad distinctum: sicut ad 'Patrem esse' sequitur 'Deum esse' et ad 'Filium esse' sequitur etiam 'Deum esse', nec tamen sequitur 'Pater et Filius sunt duo, igitur Dii sunt duo'; similiter, sol generat plantam et generat vermem, et tamen non sequitur quod in sole sit distincta forma qua generat plantam et qua generat vermem. Unde non tenet ille modus arguendi quando est forma illimitata ad aliquos effectus. Et ita, in proposito, essentia divina est ratio et actus illimitatus ad intelligendum omnia, et ideo non sequitur in proposito.
[35] Ad aliud, quando arguitur quod si sit distinctio aliqua in obiecto infinito, quod etiam ex parte cognoscentis erit aliqua distinctio, dicendum quod non est simile, quia omne ens est intelligibile, quia 'verum' est passio cuiuslibet entis. Unde habere quodlibet ens pro obiecto non est intellectum divinum vilescere, sed habere quodcumque ens ut rationem operandi est intellectum divinum vilescere, quia hoc est imperfectionis. Et ideo non sequitur, si est distinctio in obiecto cognoscibili, quod ideo sit distinctio in cognoscente.
[36] Ad aliud, quando arguitur quod si intellectu divino producatur lapis in esse intelligibili, quod tunc intellectus divinus refertur ad lapidem, dico quod generaliter - in causis ubi est vera causalitas - absolutum et absolutum praecedunt relationem ex parte utriusque extremi relationis: ut si ignis generat ignem, ignis generans primo dicitur ad se et ignis generatus similiter dicitur absolute ad se, et tertio sequitur relatio ignis producentis ad ignem productum; sed antequam ignis producatur, nulla est relatio, nec ƿipsius ignis producentis nec ipsius ignis producti (probatio: respectus habet esse ad aliud, igitur oportet illud aliud habere esse si est respectus aliquis in actu et in effectu; unde non potest esse respectus in actu ad aliquid quod non est actu tale sed in potentia; et ideo si in igne sit respectus actualis ad ignem, oportet ignem esse ad quem respectum habet, et ipsum praecedere illam relationem quam habet ad ignem producentem, - et similiter oportet ignem generantem praecedere illam relationem, aliter enim agens 'in quantum agens' mutaretur, nec esset possibile salvare creationem, sicut patebit in II). Unde intellectus divinus primo intelligit essentiam suam, et secundo lapidem, et sic producit lapidem in esse intelligibili, et lapis tunc refertur ad intellectum divinum, sed non prius intellectus divinus ad lapidem.
[37] Et quando dicitur quod non producit causa causatum nisi prius intelligatur in actu suo, et tunc prius habet relationem antequam sit aliud perfecte in actu, dico quod secundum Philosophum in II Physicorum et V Metaphysicae causa particularis et propria et effectus particularis "simul sunt et non sunt", ita quod est contradictio quod unum sit sine alio. Unde causa, in quantum causa, est simul cum causato; et tamen illud quod causat, prius est effectu. Exemplum est in aliis: haec est vera 'genus est species' praedicatione denominativa, nam 'genus' est species in comparatione ad hoc genus et ad illud, sicut 'species' est species respectu huius speciei et illius, - et praedicatione ista denominativa, falsa est 'genus est genus', licet sit vera praedicatione quiditativa; similiter, praedicatione denominativa 'plurale' est singulare, et similiter 'femininum' est neutrum. Et isto modo, prius 'in quantum ƿprius' est simul cum posteriore secundum praedicationem denominativam, - licet secundum praedicationem essentialem, 'prius' sit posteriore prius et causa prior effectu, et tunc non intelligitur nisi id quod est causa vel id quod est prius. Unde etiam reduplicando proximum fundamentum, causa 'in quantum causa' est simul cum effectu, sicut dicimus quod Socrates 'in quantum albus' est similis.
[38] Rationes autem principales concedendae sunt, quia verum concludunt.
[39] Ad auctoritatem Augustini in oppositum patet responsio quod ideae sunt formae stantes in mente divina, quia 'rationes aeternae' ut dictum est; non tamen praecedunt creaturas secundum esse intelligibile.
[40] Ad rationem qua arguitur pro opinione quadam praedicta, quando arguitur quod omnis cognitio fit per assimilationem, igitur oportet ponere in essentia aliquam relationem determinantem essentiam ut sic sit conveniens ratio ad intelligendum, - dico quod essentia divina secundum se considerata est 'similis' excedens, et hoc sufficit; sed si ponitur talis relatio, non esset similis. In relatione illa non attenditur similitudo: iam dictum est et suppositum quod creatura secundum suum 'esse intelligibile' est fundamentum respectus idealis; ideo quaeritur de hoc in distinctione sequente, ubi proprie habet locum.